ΠΕΡΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΝΟΙΑ

Γραφει ο φίλος του Συλλόγου μας, Καθηγητής  Δρ. Μανουσος Καμπούρης

Αν ο Ζαρατούστρα επεβλήθη από το Δαρείο Α’ βιαίως, μεγάλο μέρος περσικής κοινωνίας δεν το αποδεχόταν και άρα με το φανατικό Ξέρξη οι Πέρσες είχαν την ψυχική ρήξη του ελληνοχριστιανού στο Βυζάντιο. Όσο νικούσαν και υπήρχε χρυσός όλα ήταν καλά, αλλά όταν ζόρισαν τα πράγματα διαλύονταν, όπως έπαθαν και οι Βυζαντινοί.

Η θρησκευτική επιβολή που πολλές φορές είναι το ομογενοποιητικό και ενεργητικό νεύρο μιας αυτοκρατορίας, όπως το Ισλάμ, μερικές φορές προκαλεί ενοχλητικές τριβές. Αν και η υιοθέτηση μιας θρησκείας επιβάλλει –πάντα- έναν νέο ηγέτη υπεράνω των παλαιών δομών, τις οποίες υποβαθμίζει η ξηλώνει ολοσχερώς, σταθεροποιώντας το εσωτερικό μέτωπο και ισχυροποιώντας την επιθετικότητα στο εξωτερικό, λόγω φανατισμού, τα αποτελέσματα δεν είναι ίδια σε όλες τις εποχές και τους λαούς. Όταν η βυζαντινή αυτοκρατορία έχασε μεγάλο μέρος της πολυεθνικής της βάσης από την επανάσταση των εθνικών θρησκειών ή αιρέσεων, που λειτούργησαν αποσυνεκτικά το ρωμαιοχριστιανικό ιδεολόγημα ενός συνταγματικού θρησκευτικού κράτους μετατράπηκε σε ελληνοχριστιανικό. 

 Φωτογραφία: Πέρσες Πολεμιστές. Αρχαιολογικό Φεστιβάλ Biskupin 2011 / Πολωνία . Σύλλογος Ιστορικών Μελετών "ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ"

Με αυτή τη μορφή το Βυζάντιο πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του. Οι δύο όμως πυλώνες είχαν βαθύτατες τριβές: σε αντίθεση με το «ρωμαϊκό» συνταγματικό πλαίσιο, το «ελληνικό» πλαίσιο ήταν θρησκευτικό και ιδεολογικό και σε απόλυτη ρήξη με το χριστιανικό καθεστώς ύστερα από αιώνες διωγμών και σφαγών των Ελλήνων και της θρησκείας τους από το χριστιανικό ρωμαϊκό κατεστημένο. Όσο το βυζαντινό κράτος ευημερούσε, οι εσωτερικές ρήξεις είχα ομαλοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό μέσα σε μια «πολιτισμένη» κοινωνία. Όταν όμως οι αποτυχίες άρχισαν να βαραίνουν, υπήρχε το ερώτημα «Τις πταίει΄» και η κάθε πλευρά το έριχνε στον άλλο: οι θρησκευτικοί ζηλωτές στη θεια οργή για τους ειδωλολάτρες, οι έχοντες εθνική συνείδηση στο σκοταδισμό των φανατικών χριστιανών.

Φωτογραφία: Πέρσες Πολεμιστές. Αρχαιολογικό Φεστιβάλ Biskupin 2011 / Πολωνία . Σύλλογος Ιστορικών Μελετών "ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ"

Στη περσική αυτοκρατορία η σύγκρουση της ανεκτικής πολιτικής και της παραδοσιακής θρησκείας του Κύρου με τις απολυταρχικές ιδέες και την μεσσιανική μορφή του Ζωροαστρισμού του Δαρείου δημιούργησαν ένα παρόμοιο πρόβλημα. Ο Δαρείος πιθανόν εξελέγη για βασιλιάς λόγω του θρησκευτικού του προσανατολισμού. Αλά όπως και να έχει, όταν επεκράτησε, είδε στην ζωροαστρική θρησκεία με τη μεσσιανική δυναμική της τον παράγοντα νομιμοποίησης του πραξικοπήματός του και εδραίωσης της απολύτου εξουσίας του.

Ο Ξέρξης επελέγη για τη διαδοχή πιθανώς λόγω του θρησκευτικού φανατισμού του όσο και λόγω ικανοτήτων. Οι σκληρές εντάσεις στο εσωτερικό μέτωπο τόσο επί Δαρείου όσο και επί Ξέρξη προφανώς έχουν και θρησκευτική βάση. Το κύμα εξεγέρσεων επί Δαρείου και η φανατική βαβυλωνιακή εμμονή σε ανταρσίες, όπως και οι αντίστοιχες αιγυπτιακές, μόνο με θρησκευτικό μανδύα μπορούν να περιβληθούν, και αυτός προφανώς ήταν η καταπιεστική θρησκευτική πολιτική, ιδίως του Ξέρξη. Οι ναοί στην Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα δεν καταστράφηκαν ως πολιτική πράξη αντιποίνων, αλλά ως θρησκευτική. 

Και το ίδιο συνέβαινε στην εκστρατεία του Ξέρξη στην Ελλάδα, παρά τις όποιες πολιτικές ανοχής (σημαντικό ήταν ότι οι Δάτις και Αρταφέρνης απείχαν από τις πολλές θρησκευτικές υπερβολές). Αν λοιπόν ο Ξέρξης έχει εγκαταστήσει μια αυστηρότερη θεοκρατία, η οποία προφανώς κάπου στην αυτοκρατορία έχει γεωγραφική εστία –και προφανώς όχι στην (αστική) Περσία- οι υπόλοιποι άνδρες του μάλλον δεν είναι πολύ ευχαριστημένοι από αυτή την εξέλιξη. Οι μαζικές εκστρατείες υπό τα νέα λάβαρα είναι ό,τι πρέπει για ιδεολογική ενότητα, ενώ η ευημερία και η επικράτηση επιτρέπουν, χάρη στα οφέλη των κατακτήσεων (ψυχολογικά, ηθικά και κυρίως υλικά) την άμβλυνση των τριβών. Αλλά η θρησκευτική  σύμπνοια δεν υπάρχει. Πουθενά δεν βλέπουμε τον Ξέρξη να θάβει τους πεσόντες του (πλην Θερμοπυλών, όπου έθαψε κάποιους για να τους κρύψει!) ή του εχθρούς του. Αυτό επέτρεψε τον εντοπισμό των λειψάνων του Λεωνίδα αργότερα. 

Φωτογραφία: Σκηνή μάχης μεταξύ Τοξότου και Οπλίτου . Αρχαιολογικό Φεστιβάλ Biskupin 2011 / Πολωνία . Σύλλογος Ιστορικών Μελετών "ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ"

Αλλά από την άλλη, πολλοί αριστοκράτες του έχουν άλλη άποψη: ο γιός του Μαρδονίου έχει δώσει, στα χρόνια του Ηρόδοτου, αμοιβές σε διάφορους που εμφανίζονται και του λένε ότι έθαψαν την κλεμμένη σωρό του πατέρα του, κάτι σύμφωνο με την παλιά περσική παράδοση (βλέπε τάφος Κύρου) αλλά όχι με τη φανατική ζωροαστρική του Ξέρξη. Επίσης, ο Μαρδόνιος, που από την αρχή της εκστρατείας φαίνεται να φιλοδοξεί να αναλάβει την νέα σατραπεία στην Ελλάδα, δηλαδή μια φτωχή, προβληματική περιοχή πολύ μακριά από το περσικό οικονομικό και θρησκευτικό κέντρο, ανέχεται και συμβουλεύεται έλληνες μάντεις, οιωνοσκόπους και ιερωμένους. Ο Ξέρξης δεν ακούμε πουθενά να έχει τέτοιες ανεξίθρησκες απόψεις. Η μοναδική μεταφυσική ερμηνεία που προτάθηκε από έναν μηδίσαντα Αθηναίο, παραμονές Σαλαμίνας, δεν έφτασε στα αυτιά του Ξέρξη, καθώς ο Δημάρατος τον συμβούλευσε να σιωπήσει επί ποινή θανάτου. Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η ποινή ήταν λόγω ηττοπάθειας, αλλά πιθανόν να αφορά και την παρακολούθηση κι εκτέλεση μιαρών δογμάτων και σατανικών προλήψεων από τον ακόλουθο του Ενός Θεού της Αλήθειας.